Planten hebben allerlei voedingsstoffen nodig en van ene meer als van de ander. Bij een tekort van één zal de groei van de plant eronder lijden zelfs al is er genoeg van de andere bouwstoffen aanwezig. Bij een teveel van een bouwstof krijgen we ook geen gezonde stevige planten. Zo zullen bij een teveel aan N er grote slappe planten ontstaan die o.a. ziektegevoelig zullen worden.

De bouwstenen van de plantenvoeding C(koolstof) , O(zuurstof) en H(waterstof) zijn meestal voldoende voorhanden. De hoofdelementen van de plantenvoeding zijn stikstof(N), Phosfor(P), kalium(K), Magnesium(Mg), calcium(Ca) en zwavel(S). Hiervan neemt de plant aanzienlijke hoeveelheden tot zich. Dan hebben we nog de sporenelementen waarvan de plant er veel minder van opneemt, maar die voor de plant onvervangbaar zijn, bijvoorbeeld omdat ze de natuurlijke weerstand tegen ziekten en plagen verhogen. Deze essentiële sporenelementen zijn ijzer(Fe), Molybdeen(Mo), Mangaan(Mn), Zink(Zi) Borium(B) en koper(Cu). Dan zijn er nog een aantal belangrijke en minder belangrijke sporenelementen waarvan sommigen aantoonbaar belangrijk zijn en andere nog niet.

In de bodem(grond) zitten vaste, vloeibare, gasvormige en levende bestanddelen. De vaste bestanddelen zijn de minerale en de organische bestanddelen. De minerale zijn, zeg maar, de zand- en kleideeltjes. De organische component is de humus die een bijzonder belangrijke rol in de bodem speelt. Het vloeibare deel is het water met daarin opgelost de voedingszouten. De lucht die samen met het water in de holten zit vormt het gasvormige deel. Je kunt zeggen dat de bodem grofweg uit 50% vaste bestanddelen bestaat en voor 50% uit holten. Daarnaast leven er ontzaglijk veel organismen in de bodem die van onschatbare waarde zijn.

Humus is een organisch materiaal dat door allerlei bodemorganismen gevormd en verdeeld is in de grond en is afkomstig van planten materiaal dat door die organismen afgebroken is. Enkele hiervan zijn regenwormen, schimmels, bacteriën etc. De samenstelling van de humus is erg complex en wisselend van samenstelling, maar stabiel alhoewel jaarlijks 2% afgebroken wordt. Humus houdt veel voedingsstoffen en water vast zodat het niet uitgespoeld wordt. Voor de plant is hij dus van onschatbare waarde, zeg maar, het is de voorraadkast van de plant.

Fig. 1. Meststoffen welke in de biologische landbouw toegepast worden.

Bij de bemesting voegen we stoffen aan de bodem toe , met de bedoeling hem in staat te stellen de planten die erop groeien voldoende en evenwichtig voedsel te geven. Het doel van bemesting is dus het verbeteren van de bodem en het op een milieuvriendelijke manier toevoegen van de nodige voedingsstoffen voor de plantengroei. bovenstaande tabel geeft heel mooi aan wat het effect van de verschillende organische meststoffen is op de bodem.

Behalve de hierboven genoemde organische meststoffen zijn er nog de minerale meststoffen. Hiertoe behoren o.a. de kunstmeststoffen, die chemisch bereid zijn of door chemische bewerking ontstaan zijn. Deze meststoffen dienen alleen de plantenvoeding en niet de bodem en zijn meestal snelwerkend, waardoor de kans op uitspoeling naar het oppervlaktewater zeer groot is. In de biologische landbouw zijn deze producten verboden. Behalve de genoemde minerale meststoffen zijn er ook die natuurproducten zijn en in de biologische landbouw gebruikt worden als aanvulling op de organische bemesting. Enkele van deze producten zijn bentoniet, kieseriet, vinassekali en natuurfosfaat zgn. patentkali.

Organische meststoffen werken in tegenstelling tot minerale meststoffen langzaam .Namelijk onder invloed van het bodemleven wordt de meststof afgebroken. De mate van de intensiteit van het bodemleven bepaalt dus of en hoe snel dit gebeurt. De snelheid wordt beïnvloed door de temperatuur, de pH, de vochthuishouding en de bemesting. Tijdens dit proces van afbraak door organismen wordt ook humus gevormd die belangrijk is voor de bodemstructuur.

Belangrijk voor de bemesting zijn de volgende factoren:

1. Wat is het humusgehalte van je grond
2. Hoeveel voedingsstoffen zitten erin de grond en waar haal ik mijn voeding vandaan
3. Wat zijn de behoeften van de groenten

Het humusgehalte van je grond is, zoals we gezien hebben, van groot belang voor de bodemstructuur en het levert voedingsstoffen aan de plant. Elk jaar verdwijnt er zo’n 1,5 – 2,5 % van het aanwezige humus door mineralisatie. Daarentegen wordt ook weer humus opgebouwd door het toedienen van organisch materiaal zoals organische meststof, groenbemester en oogstresten. Deze opbouw moet dus gelijk zijn of groter dan de afbraak. Hoe hoger het humusgehalte hoe hoger de afgifte van de daarin aanwezige voedingsstoffen. Zo zal er als het humusgehalte 3,5% is 2,76 kg N/are/jaar vrijkomen en als het humusgehalte 1% is 0,79 kg N/are/jaar vrijkomen door mineralisatie.

Behalve dat er voedingstof vrijkomt uit humus zullen er door toediening van meststoffen en dat is afhankelijk van de soort meststof ook voedingstoffen vrijkomen. In zelf gemaakte compost zit 0,54 % en dat is per 100 kg compost dus 0,54 Kg N. Zo zit in 100 kg Culterra 10-4-6 in totaal 10 kg N.

Maar ook elke plant heeft zo zijn eigen behoeftes aan voedingsstoffen. In de hieronder staande tabel zijn van een aantal gewassen de voedingsbehoefte aangegeven. 

Van blad en kool zijn, doordat de behoefte binnen de groep sterk varieert, enkele voorbeeldgewassen aangegeven. Bij de andere gewassen is de variatie veel minder groot en hoefde dit niet. In de praktijk zal je altijd het gemiddelde geven en wetend dat binnen de groep afwijkende behoeftes kunnen bestaan. Zo zal spinazie altijd wel iets meer kalium en magnesium kunnen gebruiken, maar zeker niet meer stikstof. Zo worden de aardappelen altijd versleten voor gukzige planten en dat is echt niet zo. Het enige wat je met het extra bereikt is dat het loof ontzettend groot wordt!!

Het gehalte van de voedingsstoffen in de bodem is ook bepalend wat je aan meststoffen toe zult moeten dienen. Bij een te laag gehalte zal je extra toe moeten dienen en bij een te hoog gehalte juist minder.

Ook de pH (de zuurgraad) is van belang. Bij een te lage pH, een zure grond, zul je simpelweg kalk toe kunnen dienen om dit in orde te brengen. Andersom is veel moeilijker want alhoewel de grond spontaan verzuurt zal dit lang duren. Een overvloed aan Ca in de bodem belemmert de opname van andere voedingsstoffen. Wat je kunt doen is extra verzuring m.b.v. turfproducten. Op onze gronden zit in de ondergrond veel kalkrijk zand met veel schelpmateriaal. Bij voorkeur niet spitten, maar woelen, waardoor je lucht in de grond brengt. Haal zoveel mogelijk schelpmateriaal uit je grond en/of breng extra grond aan.

Hoeveel mest is nu echt nodig?

In het voorgaande heb ik aan willen geven dat bemesting niet zoiets is als ik doe wat op de verpakking zit en dan is het goed of …….. en vul dat zelf maar in. Als biologische tuinder wil je een zo gezond mogelijke grond en alles wat daarin leeft om zo gezonde planten met weinig ziektes etc. en om zo laag mogelijke belasting van grond en oppervlaktewater. Dus geen uitspoeling van teveel gestrooide meststoffen.

In de hieronder opgenomen tabellen 3 en 4 ben ik uitgegaan van bemesting met Culterra of paardenmest, daar deze meststoffen het meest bij ons toegepast worden. Deze tabellen zijn gebaseerd op normale omstandigheden, waarbij voldoende mineralen in de bodem zitten.

Nu is de ondergrond in onze tuin erg kalkrijk, wat van grote invloed kan zijn op de teellaag. Zodra je gaat spitten of te diep cultiveert breng je kalkrijke grond naar boven die van invloed is op de teellaag; de pH stijgt m.a.w. de grond wordt basischer. Normaliter wordt de grond vanzelf zuurder en moet je kalk strooien om de grond niet te zuur te laten worden. Dit is bij ons niet zo. Eerder moet je maatregelen nemen om de pH te laten dalen. Het effect van teveel Ca-ionen is dat deze de voedingszouten(lees mest) binden en de afbraak van humus versnellen. Wat helpt om dit te veranderen is te zorgen voor humusaanwas door veel te werken met compost, gebruik te maken van paardenmest en/of culterra en jaarlijks wat turfproducten in de bovengrond te mengen.

In de hieronder staande fig.5 zijn twee situaties geschetst. In het eerste geval als het humusgehalte veel te laag is , hoeveel je bemesten met compost wat je bij moet bemesten met kalium, want de overige voedingsstoffen zitten voldoende in de compost. In de 2e situatie wat je moet doen bij een normaal gewenst humusgehalte. Je ziet dat je nu dat er zoveel voedingsstoffen in de aanwezige humuslaag zitten en die dus jaarlijks vrijkomen dat sterke bemesting niet nodig is. Gebruikt is zelfgemaakte compost. Als je culterra gebruikt of paardenmest dan kun je de in de tabel gebruikte hoeveelheden rustig verdubbelen. De meeste van onze tuinen zullen naar ik verwacht een humusgehalte van 1% of lager hebben.

Als je nu denkt dat je in enkele jaren op het gewenste niveau zit moet ik je helaas teleurstellen. Dit proces van humusopbouw tot een gezond niveau duurt helaas vele jaren. Toch kun je met enige inspanning , maar met weinig kosten zelf je mest maken. (Zie hiervoor het stuk over compost maken).

Verstandig is om je grond geregeld te testen om zo verantwoord mogelijk te bemesten en zo overbemesting te voorkomen. We willen toch gezonde sterke planten en dus verantwoorde voeding? Of andersom natuurlijk.

Enkele adressen hiervoor zijn:

• Via de AVVN. Een inschrijfformulier vind je in het regelmatig naar je toegezonden blad. Een nadeel van deze test vind ik dat het koolstof gehalte en dus het humusgehalte niet vast gesteld wordt. De prijs was afgelopen jaren € 45,-
• Een op de biologische landbouw gestoeld bedrijf is Gaia Bodemonderzoek. Deze kijkt veel uitgebreider naar de biologische factoren zoals organische stofgehalte, bodemleven, zuurgraad entc. De prijs is € 55,- ex. BTW. Kijk ook bij www.gaiabodem.nl Ze hebben overigens een interessante en wetenswaardige site

Enkele cijfers

• Een Are is 100 m2 . Dus alle getallen door 100 delen en je hebt alles per m2.
• Vinassekali is een organische meststof met 1% N en 15% Kali. In een kilo zit dus 0,15 kg kali en 0,01 kg stikstof.
• Beendermeel is een organische meststof met 3% N en 10% P (P2O5). In een kilo zit dus 0,1 Kg fosfaat en 0,03 kg stikstof.
• Kieseriet is ook een organische meststof welke 26% Mg bevat. Elke Kg bevat dus 0,26 Kg magnesium. 

Verantwoording

Veel van de gebruikte informatie is afkomstig uit

• Handboek Ecologisch tuinieren. ISBN 90-800626-4-2 Uitgegeven door VELT vzw
• De bio-tuin, door Kreuter/Veltman – uitgegeven door de Groenboekerij. ISBN90-2100226-4
• Website van VELT – www.velt.be
• Site van GAIA bodem – www.gaiabodem.nl